Strateji, önemli bir amaca ulaşmak için planlar ve aksiyonlar bütünü olarak tanımlanabilir. İlk ortaya çıkışı savaş meydanlarına dayanıyor. Savaşları kazanmak için doğru planlama ve akıllı hamlelerin etkileri görülerek önemi anlaşılmış. Kelime kökeni eski Yunanca stratiyeia kelimesine dayanıyor ve iki kelimenin birleşmesinden oluşuyor: “stratos” yani ordu ve “ago” yani liderlik yapma. Yaklaşık 2 bin 500 yıl önce yaşamış ünlü Çinli general Sun Tzu’nun askeri stratejilerle ilgili sözleri bugün bile geçerliliğini koruyor. Örneğin:
- “Taktik olmadan strateji, zafere giden en yavaş yoldur. Strateji olmadan taktik, yenilgi öncesi yapılan gürültüdür.”
- “Başkasını ve kendini bilirsen, yüz kere savaşsan tehlikeye düşmezsin; başkasını bilmeyip kendini bilirsen bir kazanır bir kaybedersin; ne kendini ne de başkasını bilmezsen, her savaşta tehlikedesin.”
- “En iyi strateji savaşmadan kazanmaktır.”
Günümüzde stratejiyi daha çok iş dünyası ile anıyoruz. Organizasyonların ortak ve önemli bir hedefe ulaşmak için gidecekleri yolu ve izleyecekleri yaklaşımları iş stratejisi içinde düşünüyoruz. Hatta strateji denince akla ilk CEO’lar geliyor ve strateji, sadece onların işi gibi düşünülüyor. Strateji sadece organizasyonlarla da sınırlı bir kavram değil, takımların ve bireylerin de stratejileri olabiliyor. Eğer önemli bir amacınız varsa ve bu amaca ulaşmak için bir dizi çaba gerekiyorsa bu durumda stratejiden söz edilebilir. Stratejisi olan ister birey, ister takım veya ister organizasyon olsun hepsi için geçerli ortak bir soru var: Stratejinizden emin misiniz? Bu yazıda bu sorunun cevabını vermeye çalışacağım ve stratejinizden emin olmanıza yardımcı olacak farklı bir yaklaşım önereceğim.
Stratejiyi Dinamik Modelleme
Stratejinizi oluşturdunuz. Amacınız belli, bu amaca gitmek için izleyeceğiniz yol hazır. Vizyon, misyon ve değerler net. Güçlü yanlarınızı, zayıf yanlarınızı, fırsat ve tehditleri biliyorsunuz. Stratejik planınız da önünüzde duruyor. Yine de bir şeyleri kaçırma ihtimaliniz olabilir mi? Hedefinizi ıskalama ihtimaliniz var ve siz farkında olmayabilir misiniz? Elbette olabilir, çünkü hazırladıklarınızın tamamı statik. Yani anlık resimler çektiniz, buna göre hesabınızı yaptınız.
Fakat hiçbir şeyin statik olmadığı, devamlı değiştiği ve dönüştüğü bir dünyada en ufak bir değişimde stratejiniz çökebilir. Eğer dünya da iş dünyası da değişiyorsa ve dahası, bu dönüşüm her geçen gün hızlanıyorsa ihtiyacınız olan dinamik modellemedir. Yani stratejinizin ana bileşenlerinin birbirleriyle ilişkilerini anlamak ve değişimlerinde yaşanacakları dinamik olarak görebilmektir. Bu sayede stratejinizin merkezine yerleştirdiğiniz ana hedefe ulaşma konusunda emin adımları belirleyebilir ve önlemlerinizi alabilirsiniz.
Dinamik Modelleme İçin Nedensel Döngü Diyagramı
Peki stratejiden emin olmak için ihtiyacınız olan dinamik modellemeyi nasıl yapacaksınız? Bu sorunun cevabını Sistem Odaklı Düşünmede (System Thinking) bulabiliriz. Burada kullanılan Nedensel Döngü Diyagramı (Causal Loop Diagram) stratejimizin dinamik modellenmesi için kullanılabilir. Nedensel Döngü Diyagramında startejinize ulaşmak için düşündüğünüz sistemi dinamik olarak modelleyebilirsiniz. Bu sistemi etkileyecek değişkenleri tanımlayıp bunlar arasındaki bağlantıları gösterebilir ve ilişkileri belirleyebilirsiniz.
Özet olarak şu adımları takip ederek stratejinizin dinamik modelini çıkartabilirsiniz:
- Stratejideki ana amacınızı ve bu ana amaca etki edecek esas değişkenleri belirleyin. Bu değişkenler ciro, kâr, pazar payı, verimlilik, hız gibi parametreler olabilir.
- Değişkenlerinizi analiz edin. Doğru değişkenleri belirlemek elde edeceğiniz dinamik modellemenin başarısı için en kritik adımdır. Bu nedenle değişkenleri belirlerken zaman ayırın. Değişkenler birbiriyle etkileşimde olabilirler. Ancak birbirlerini kapsamamalıdır.
- Birbirine bağlı değişkenleri belirleyin. Doğrudan bağlı olanlara odaklanın. Eğer birbirleriyle doğrudan ilişkileri yoksa dolaylı ilişkileri belirleyip aradaki geçiş değişkenlerini de ortaya çıkartın.
- Değişkenler arasındaki ilişkinin çeşidini belirleyin. İlişkiler doğrusal, ters yönlü veya gecikmeli olabilir. Doğrusal ilişkide bir değişken artarken diğeri de artacaktır. Ters yönlüde biri artarken diğeri azalacaktır. Gecikmelide ise biri artarken diğeri bir süre sonra (faz farkı ile) değişmeye başlayacaktır.
- Değişkenleri etkileyecek dış etkenleri belirleyin ve Nedensel Döngü Diyagramı’nı tamamlayın.
- Tüm modelin dinamik olarak simülasyonunu yapın ve test edin. Kendi içinde tutarlı şekilde çalıştığına emin olun.
- Simülasyonu stratejinizdeki ana amacınız için tekrarlayın. Dinamik sistemin sizi ana hedefe götürüp götüremeyeceğini sınayın.
- Simülasyon sonucunda elde ettiğiniz sonuçlarla stratejinizi ve stratejik planınızı revize edin. Buna göre analizi tekrarlayın.
Eğer bir şirketin veya kurumun stratejisi üzerinde çalışıyorsanız Nedensel Döngü Diyagramını tek başınıza değil, takım olarak çalışmalısınız. Bu takım farklı yetkinlikleri içeren ve birbirini tamamlayan T-biçimli olmalıdır. Bu sayede farklı bakış açılarıyla dinamik modelin daha doğru ortaya konması mümkün olacaktır. Takım olarak içinize sinene ve mutabakat sağlanana kadar çalışmayı sürdürmelisiniz. Stratejinizi hayata geçirirken de Nedensel Döngü Diyagramı çalışmasını tekrar tekrar masaya yatırmalı, yeni değişkenler varsa veya değişkenler arası ilişkilerde değişiklik varsa bunları belirleyip modelinizi sınamalısınız. Bu sayede stratejinizin geçerli olduğundan emin olabilir, sonraki adımlarınızı daha güvenli atabilirsiniz.
