Yazı başlığını iyice düşününce bana hak vereceksiniz. Normalde güvercinleri haber getirip, götürmesiyle biliriz. Fakat türkülerimizde durum biraz daha farklılaşarak postacılık işi turnalara yüklenmiştir. Turnaların göç yolları; Kırım’dan başlayarak önce Karadeniz’e, oradan İç Anadolu ve son olarak ise Doğu Akdeniz üzerindedir. Peki turnanın türküde bahsedildiği gibi Mardin’de ne işi var dersiniz?
Turna kuşu genellikle sazlıklarda, sulak yerlerde, bataklıklarda ve kıyı kenarlarında yaşar ve genellikle sürü halinde dolanır. Turnanın görüntüsü leyleği andırmakla beraber, bacakları uzundur, boynu uzundur, gagaları uzundur, kanatları uzundur ve kuyrukları ise kısa, kabarık ve süslüdür. Turna kuşlarının türlerine dair bilgi vermeden önce; allı turna flamingo mu diyenler olacaktır. Evet, allı turna flamingo olarak bilinmektedir.
Türkülerden de anımsayacağınız gibi turna kuşları tür bakımından oldukça zengindir. Tam 16 türe sahip olan bu kuşların dünya üzerinde ki yayılımları oldukça geniştir. Telli turna Türkiye’de Bulanık Ovasında yaşar. Telli turnaların nesli tükenme tehlikesi altındadır. En bilindik turna türleri; telli turna, taçlı turna, bayağı turna, mavi turna, allı turna kuşudur. Turna beslenmesi de türü kadar zengindir. Meyve ve tohum başta olmak üzere küçük sinekler ve böcekler ile beslenirler.
Türkülerde turnanın önemi
Her türkünün bir hikâyesi olduğu gibi türkülerde kullanılan her sözün de kendine has derinliği ve detayı bulunmaktadır. Uzun yollar, karlı dağlar, keman kaşlar, kahpe felek derken, hasreti, özlemi anlatma işi turnalara da dokunmuştur. Böyle söylediğime bakmayın, Türk geleneğinde kutsal sayılan kuş türleri içerisinde turnanın özel bir yeri bulunmaktadır. İçinde turna geçen türküler;
- 1998 yılında Musa Eroğlu’nun Kavimler Kapısı Anadolu albümünde ki Telli Turnam.
- 2002 yılında Arzu Şahin’in Ayrılık albümünde yer alan Turna Gibi.
- 2008 yılında Sevcan Orhan’ın Adı Aşk albümünde yer alan Söyle Turnam.
- 2003 yılında Neşet Ertaş’ın Gurban Olduğum albümünde yer alan Allı Turnam.
- 2006 yılında Mustafa Özarslan’ın Beyhude albümünde yer alan Derdin Yarende Midir?.
- 2000 yılında Kıvırcık Ali’nin Isırgan Otu albümünde yer alan Yaralı Turnam.
- 2003 yılında Mustafa Özarslan’ın Sevdalı Turna Türküler albümünde yer alan Leylim Turnam.
- 1996 yılında Yurseven Kardeşler’in Bir Tek Sen – Barış Olsun albümünde yer alan Gitme Turnam Vuracaklar.
- 2004 yılında Yeninur Ada’nın Kuşlar Gibiyim albümünde yer alan Turnam Selam Söyle.
- 1990 yılında Ahmet Kaya’nın Resitaller – 2 albümünde yer alan Turna Semahı.
- 2000 yılında Aydın Öztürk’ün sızı albümünde yer alan Gözlerin Bir Çift Turna.
Mezheplerde turnanın yeri
Turna kuşlarının özellikleri arasında bulunan özgürlüğü sevmeleri, göçmen kuş olmaları, imgesel görüntüleri, gururlu karakterleri, yalnızlığı sevmeleri, kanat çırparken çıkardıkları ahenkli ses olduğundan dolayı, üzerine eser yazılması hiç zor değildir. Özgürlük sevdalısı olarak bilinen turna kuşlarının Gök Tanrı’yı temsil ettiğine varsayılmıştır. Aynı kutsal kimlik İslâm tasavvuf geleneğinde de devam etmiştir. Ayrıca turnalar Alevî – Bektaşi folklorunda Hz. Ali’yi simgeler ve Ahmet Yesevi turnaya dönüşebilmektedir.
Yemen ellerinden beri gelirken
Pir Sultan Abdal – Turnalar Ali’mi Görmediniz Mi?
Turnalar Ali yi görmediniz mi?
Hava üzerinde semah ederken
Turnalar Ali yi görmediniz mi?
Erzurum barlarında turnanın yeri
Erzurum yöresine ait sıra barlarından, dördüncüsü Turna Barı‘dır. Peki Erzurum turna barı nasıl oynanır? Bir kadın bir erkek olmak üzere iki oyuncu, bir çift turnayı temsil ederler. Oyunda bazen ötme taklidi yapılır. İki oyuncunun birbirleri etrafında dönmeleriyle oyun başlar. Erkek oyuncu kadını diz üstü yere çöktürür. Bu sırada izleyiciler kadının önüne fındık gibi yemişler koyar. Erkek kadının etrafında üç tur döndükten sonra sırtına çıkıp, kanat çırparak oynar. Sonra da yine erkek tarafından kaldırılır ve oyun biter.
Japon kültüründe turnanın yeri
Turna kuşları yalnızca Türk kültüründe değil, Japon kültüründe de önemlidir. 1950 yıllarının ortalarına doğru, 1945 Hiroşima atom bombasının patlaması sonucunda Lösemi hastası olan 11 yaşında Sasaki Sadako, hastalığının iyileşmesi için turna kuşu origamilerini yaparak dilek tutmaya başlar. Japonların inancına göre, 1000 adet turna kuşu origamisi yapıp dilek tutulduğunda, o dilek gerçekleşir. Sadako, 644 turna kuşu origamisi yaptıktan sonra hayatını kaybeder. Arkadaşları onun yerine eksik kalan origamileri yaparak sayıyı tamamlamış ve cenaze töreninde mezarına 354 tane turna origamisi koymuşlardır.
Bu olay Hiroşima’da Dünya Çocuk Barış Günü‘nün oluşmasına ve Sadako’nun Seatle bölgesinde bir heykelinin yapılmasına etken olmuştur. Her sene 6 Ağustos‘ta kutlanan Dünya Çocuk Barış Günü‘nde, dünya çapında birçok çocuk tarafından yapılan turna kuşu origamileri Hiroşima’ya gönderilir.
